Hipnoza, oddziaływanie bioenergetyczne, sugestia

Co rozumiemy przez pojęcie hipnoza? Tradycyjnie przyjęty zakres tego pojęcia obejmuje rozmaite stany, w jakie popadają osoby hipnotyzowane, oraz różne sposoby ich wywoływania. Są to – jak wkrótce zobaczymy – sposoby uruchamiające z gruntu odmienne mechanizmy w psychice i organizmie osoby hipnotyzowanej.
Rozróżnienia rozmaitych mechanizmów, z których każdy z osobna może doprowadzić do wystąpienia jednego ze stanów określonych jako “trans hipnotyczny", pierwszy dokonał Julian Ochorowicz (1882). Oczywiście i przed nim zdawano sobie sprawę z niejednorodności zjawiska, nazywanego początkowo “magnetyzmem zwierzęcym", a potem “hipnotyzmem", ale przez żadnego z wcześniejszych badaczy zjawisko to nie zostało zanalizowane tak dokładnie. O znaczeniu Ochorowicza jako teoretyka hipnozy świadczy przyznanie mu nagrody Francuskiej Akademii Nauk za rozprawę Hypnotisme et Mesmerisme w 1911 roku. Niewydanie tej pracy w języku polskim ani za życia, ani po śmierci autora jest faktem wprost niewiarygodnym.
Ochorowicz rozróżnia cztery rodzaje mechanizmów, które powodują powstawanie stanów hipnozy:
1. katapleksję [nie mylić z katalepsją, czyli stanem znieruchomienia i zesztywnienia mięśni, w którym kończyny mają tendencję do utrzymywania nadanego im ułożenia] – ogólną lub częściową- zjawiska wywołane rodzajem przestrachu;
2. ideoplastię – zjawiska wywołane samym wyobrażeniem skutków mających nastąpić;
3. hipnotyzm (w zwężonym znaczeniu tego słowa) – odurzenie senne wywołane przez zmęczenie któregoś ze zmysłów i nieruchomość ciała, przy jednoczesnym wytężeniu uwagi;
4. mesmeryzm (“magnetyzm zwierzęcy"), polegający na fizycznym działaniu jednego organizmu na drugi.
Jest to podział teoretyczny. W praktyce mechanizmy te działają przeważnie jednocześnie. Lekarz np. poleca pacjentowi, aby wpatrywał się w błyszczący punkt, a jednocześnie sugeruje mu poczucie ociężałości i senności; uruchamia zatem naraz działanie hipnotyczne (w znaczeniu podanym w punkcie 3) oraz ideoplastyczne. Przy estradowych pokazach hipnozy, dokonywanych na ochotnikach zgłaszających się z sali, z zasady mamy do czynienia z mieszaniną oddziaływań, wśród których nie brakuje też działania mechanizmu kataplektycznego; pomagają tu hipnotyzerowi zażenowanie z powodu publicznego występu, obawa przed czymś nieznanym oraz zaskakujące osobę wprowadzoną w trans działania hipnotyzera.