ZMIANA KONTEKSTU

Pewna stara, chińska przypowieść taoistyczna opowiada o wieśniaku, mieszkającym w ubogiej osadzie. Inni uważali go za bogacza, ponieważ miał konia, który służył mu do orania pola i przewożenia ciężkich ładunków. Pewnego dnia koń uciekł. Sąsiedzi lamentowali nad nieszczęściem, które go spotkało, a on rzekł tylko „być może". Kilka dni później zwierzę wróciło, przyprowadzając ze sobą dwa dzikie konie Mieszkańcy wioski radowali się szczęściem sąsiada, który znów odparł „być może" Następnego dnia jego syn próbował dosiąść jednego z dzikich koni, lecz spadł na ziemię i złamał nogę. Wieśniacy wyrażali ojcu współczucie z powodu tak nieszczęśliwego wypadku, lecz on po raz kolejny rzekł tylko „być może". Tydzień później w wiosce zjawili się żołnierze, rekrutujący młodych mężczyzn do armii.
Syn rolnika z powodu złamania nogi został w domu. Sąsiadom, którzy mówili, że sprzyja mu szczęście, odpowiedział „być może".
Znaczenie każdego wydarzenia zależy od jego kontekstu, czyli obramowania. Zmiana ramy
odniesień wokół wydarzenia lub wypowiedzi, dokonana w celu nadania im innego znaczenia, znana jest w NLP jako przeramowanie. Tak pospolite zdarzenie jak dzwoniący telefon może wprawić w niezadowolenie kogoś, kto przed chwilą usadowił się wygodnie, by obejrzeć swój ulubiony program telewizyjny, natomiast osoba samotna, która przez cały dzień nie zamieniła z nikim ani słowa, ucieszy się na jego dźwięk. Zmiana obramowania, czyli kontekstu, wywołuje zmianę znaczenia. Młoda kobieta, która pracuje na samodzielnym stanowisku i wybiera się właśnie w pierwszą zagraniczną podroż służbową, wpadnie w rozpacz, gdy zachoruje, tymczasem dziesięcioletni uczeń ucieszy się na myśl, że przez kilka dni nie będzie musiał chodzić do szkoły. Zatem znaczenie określonego wydarzenia zależy od jego kontekstu. Właśnie kontekst determinuje nasze reakcje i odczucia w znacznie większym stopniu niż samo
przeżycie.
Możemy również rozważać określone aspekty sytuacji, tj. zawartość przeżycia i w podobny sposób zmieniać jej znaczenie. W przypadku dziesięcioletniego chłopca może tu wchodzić w grę wizyta u lekarza, niezbyt przyjemne doświadczenie dla małego pacjenta, lub nieobecność na szkolnych zawodach sportowych, na które niecierpliwie czekał. Każdy aspekt doświadczenia, podobnie jak jego kontekst, oddziałuje na przypisywane mu znaczenie. Politycy i specjaliści od reklamy często dokonują przeramownia sytuacji, kierując naszą uwagę na wybrane wskaźniki statystyczne lub inne cechy, które zmieniają znaczenie, odnosząc się zarówno do zawartości („nie patrz na cenę, spójrz na ten blask") jak i do kontekstu (poziom wydatków na inne towary, zmiany poziomu wydatków w czasie, porównania statystyk międzynarodowych).
Generał armii, który uspokajał żołnierzy mówiąc „nie wycofujemy się, lecz przegrupowujemy", znał zjawisko przeramowania i jego wpływ na morale wojsk. Dobrze prosperujące branże gospodarki stale dokonują przeramowania rynków i produktów. Nastręczające kłopotów ścieki fabryczne mogą po przeramowaniu zmienić się w rentowny produkt uboczny. Zarzuty formułowane przez zirytowanego klienta mogą wskazać sposób podniesienia jakości usług. Można również przeramować własną drogę kariery i perspektywy awansu. Zabieg ten jest równie prosty jak analizowanie zjawisk w kontekście długoterminowym, dokonywane w celu zrównoważenia chwilowych niedogodności korzyściami oczekiwanymi w odleglejszym terminie, szefowie przychodzą i odchodzą, większość problemów, trapiących nas przed rokiem, dzisiaj nie istnieje, a wielu z nich w ogolę już nie pamiętamy.
Nawet nużące dojazdy do pracy można efektywnie przeramować. Czas spędzony w pociągu
można wykorzystać na poszerzenie własnej wiedzy, opanowanie języka obcego, zdobycie
stopnia naukowego, podwyższenie kwalifikacji i przyspieszenie awansu zawodowego,
napisanie książki, zdobycie wiadomości z zakresu nowego hobby lub rozwoju nowych
zainteresowań, medytację, relaks, poznawanie nowych ludzi. Mądre spożytkowanie czasu
przeznaczonego na dojazdy do pracy może przynieść wymierne korzyści, natomiast
przeramowanie zmieni twoje podejście do tego zjawiska i sprawi, że nie będziesz już odczuwał złości, frustracji lub innych negatywnych emocji, które dotychczas zawsze towarzyszyły ci w tych chwilach. Czas przejazdów możesz przeramować w inny produktywny sposób i np. podjąć pracę bliżej miejsca zamieszkania, przeprowadzić się lub wykorzystać czas przejazdu na drzemkę. Wybór należy do ciebie.
Przeramowanie uświadamia ci istnienie rożnych wariantów, umożliwiając tym samym
skuteczniejsze sprawowanie kontroli nad własnym życiem. Wychowując trudne dzieci, można z jego pomocą zdziałać cuda. Nudne lub niewdzięczne zadanie, przyprawione szczyptą wyobraźni, zmienia się w fascynującą grę. Baśnie pełne są przeramowań, znajdujemy je zarówno w historii o Brzydkim Kaczątku, jak i o Kopciuszku. Znaczenie ulega zmianie. Zmiana sposobu postrzegania stwarza więcej możliwości wyboru znaczenia niż jakikolwiek inny proces zamiast znaczeń ograniczających możemy wybierać wzmacniające, zamiast zniechęcających - motywujące, zamiast bolesnych - przyjemne. Każdy z nas w jakimś stopniu posiada już umiejętność dokonywania przeramowań, lecz warto ją pielęgnować i posługiwać się nią w procesie realizacji szczegółowych celów.
Dokonując przeramowania własnych zachowań, możemy zmienić nadawane im znaczenia.
Załóżmy, że pragniesz przeramować stwierdzenie „Chciałbym przestać czynić". Najpierw
powinieneś zastanowić się, w jakich sytuacjach zachowanie tego rodzaju mogłoby być pożyteczne. Jeżeli w rozmowie sprawiasz wrażenie osoby konkretnej i oszczędnej w
słowach, może to okazać się twoim atutem, gdy będziesz musiał odmówić czyjejś nierozsądnej prośbie. Wielu ludzi zazdrości ci tak bezpośredniego sposobu wyrażania myśli. Skoro znaczenie zachowań uzależnione jest od ich kontekstu, rozważenie różnych możliwych kontekstów stwarza bardziej obiektywny obraz sytuacji i zazwyczaj poprawia samopoczucie.
Innym przykładem może być stwierdzenie. „Wpadam w panikę, kiedy otrzymuję jakiekolwiek polecenie, np. wygłoszenia przemówienia lub odegrania prostej scenki przed grupą widzów". W takim przypadku mógłbyś zadać sobie pytanie: „Na czym polega pozytywna wartość tego zachowania5" lub „Jak inaczej mógłbym je opisać?" Jego pozytywny aspekt wiąże się ze wzmożonym wydzielaniem adrenaliny, która przygotowuje cię do intensywnego wysiłku.
(Tysiące artystów, występujących przed publicznością, zna owo uczucie „łagodnej paniki", towarzyszące im przed wyjściem na scenę.). Starasz się również skompensować swe braki staranniej przygotowując się do wystąpienia niż „urodzony" artysta. Być może nikt poza tobą nie dostrzega jakichkolwiek usterek w twoim zachowaniu! Jeżeli natomiast tego rodzaju sytuacje przydarzają ci się rzadko, może w miarę zdobywania doświadczenia nabierzesz większej pewności siebie. Czy oznacza to, że jesteś skazany na niepowodzenia, że w niczym nie różnisz się od większości ludzi? Czy może, że powinieneś zapisać się do miejscowego klubu na interesujące cię zajęcia, zdobyć odrobinę praktyki i nie narażać się więcej na ryzyko?
Wielu prezenterów i artystów scenicznych opracowało na własny użytek drobne sztuczki,
pomagające im przeramować sytuacje, które w innym przypadku napawałyby ich obawą.
Pewien sławny mówca wyobrażał sobie, że słuchacze są nadzy, ktoś inny widział ich
przystrojonych w maskaradowe kapelusze z kolorowego papieru itd. Jeżeli onieśmielają cię sztywne garnitury, wyobraź sobie publiczność ubraną w znoszone, wytarte dżinsy. Siłą imaginacji możesz sprawić, że twoi słuchacze będą chudzi lub otyli, starzy lub młodzi, mogą nawet zamienić się w małe dzieci, siedzące na wysokich krzesłach. Dzięki doświadczeniu, które zgromadziłeś ćwicząc wizualizacje, możesz przeramować dosłownie każdą sytuację, a jeśli już to zrobisz, nigdy nie będziesz postrzegał jej tak jak dawniej. Spróbuj doznać tych samych odczuć przemawiając do półtorarocznych szkrabów i do grupy poważnych dyrektorów.
Wymyślając i stosując coraz więcej przydatnych obramowań rozmaitych sytuacji, nauczysz się zachowywać swobodnie i bez lęku nawet w najtrudniejszych okolicznościach.
Wykonaj teraz następujące ćwiczenie przypomnij sobie największą pomyłkę, jaką popełniłeś w ciągu ostatniego roku. Prawdopodobnie wspomnienie to wprawi cię w negatywny, nieprzyjemny nastrój, jakiego i wówczas doświadczyłeś. Mogłeś doznać wówczas uczuć „zapadania się", strachu lub bezradności. Pomyłka ta stała się częścią twojego życia, wywierającą ograniczający wpływ na dalsze zachowania. Wspominając ją teraz, zastanów się, czy możesz przeramować jej znaczenie. Spróbuj zmienić jej kontekst, a następnie zawartość.
Spójrz na nią pod różnymi kątami, skupiając się kolejno na poszczególnych aspektach. Patrząc z dzisiejszej perspektywy, możesz potraktować to wydarzenie jako nauczkę, tj wyciągnąć z niego pożyteczne wnioski, a może już to zrobiłeś. Możesz wzbogacić swe kreatywne koncepcje o wyobrażone reakcje innych osób na podobny wypadek. Czy każdy uznałby go za wielką pomyłkę? Czy inni szybciej przeszliby nad nią do porządku, a może postrzegaliby ją w całkowicie innym świetle? Czy możesz wyciągnąć z niej kolejne, nowe wnioski, zmieniwszy jej interpretację? Spróbuj „oddzielić się" od swego zachowania, dzięki czemu spojrzysz na nie bardziej obiektywnie, a twoje reakcje staną się mniej emocjonalne. Dokonując przeramowania, możesz zmienić wspomnienie ograniczające we wzmacniające.